Żwirownia „Przyborowie”

20.04.2020. Pierwszy rozjazd bocznicy.
  • Typ: bocznica szlakowa
  • Linia macierzysta: 34
  • Kilometr: 22,470
  • Długość bocznicy: ok 1 km
  • Data budowy: 1918 r.
  • Data zawieszenia obsługi: lata 90-te
  • Data rozbiórki: częściowa przed 2010 r.
  • Ilość punktów zdawczych: 1
  • Obsługa: lokomotywy serii 409Da
  • Urządzenia SRK: brak
  • Status: nieczynna, częściowo rozebrana

Historia:

Bocznica w Jelonkach powstała prawdopodobnie tuż po I Wojnie Światowej w czasie, gdy jak grzyby po deszczu pojawiały się tartaki, kopalnie żwiru i kamienia oraz zakłady produkcji materiałów budowlanych. Wiązało się to z zapotrzebowaniem na materiały budowlane do odbudowy kraju ze zniszczeń wojennych i ponad stulecia niewoli. Krótko po wojnie w miejscowości Trynosy powstała stacja kolejowa nazwana „Jelonki” której podstawową pracą była obsługa bocznicy szlakowej odgałęziającej się od linii do Ostrołęki w okolicy dzisiejszego przystanku osobowego Jelonki. Bocznica ta prowadziła ciasnym łukiem w kierunku północno – wschodnim do wyrobiska jednej z największych w regionie kopalni żwiru, istniejącej tu do dziś.

Mapa schematyczna Kopalni Przyborowie w 1965 roku. geoportal.gov


Tuż przed II Wojną Światową kopalnia pracowała pełną parą i zatrudniała ponad 200 osób. Nawet przejście frontu zatrzymało pracę tylko na krótki czas, bowiem po przejściu pod niemiecki zarząd na polecenie dyrekcji kolei wschodniej (Ostbahn) w Warszawie wznowiono wydobycie żwiru już na początku 1940 roku.
W 1944 roku cały ten obszar został ciężko zbombardowany zaś kopalnia stanęła. Zniszczony przez wycofujących się Niemców sprzęt oraz porozkręcane i wysadzone torowisko zarówno na kopalni jak i torowisko linii do Ostrołęki uniemożliwiało normalną pracę żwirowni, gdyż w tym czasie kolej była jedynym środkiem transportu mogącym masowo transportować takie materiały.
Po odbudowie ze zniszczeń w 1945 roku żwirownia znowu ruszyła pełną parą. Do końca lat 80-tych prężnie się rozwijała znacznie się rozrastając. Zyskała własną szopę dla lokomotyw manewrowych (ruch wewnętrzny obsługiwały lokomotywy serii 409Da), powstało też Przedsiębiorstwo Robót Kolejowych – betoniarnia nr 7 oraz hotel robotniczy. Jednak nic co dobre nie trwa wiecznie. I tak kryzys ekonomiczny dotknął kolej zaś zmiany ustrojowe uderzyły w gospodarkę skutkiem czego na początku lat 90-tych bocznica zakończyła swoją działalność odcinając żwirownię od transportu kolejowego. Dziś kopalnia działa tylko w niewielkim zakresie, większość wyrobisk zalanych jest wodą zaś bocznica została rozebrana w 2010 roku. Szczątki układu torowego możemy jeszcze odnaleźć w okolicy zdewastowanego hotelu robotniczego.


Infrastruktura:

20.04.2020. Opuszczony hotel pracowniczy Przedsiębiorstwa Robót Kolejowych w Jelonkach.

Bocznica odgałęziała się od linii kolejowej Ostrołęka – Siedlce w kilometrze 22,470 i była bocznicą nieosłanianą od roku 1984. Wcześniej znajdował się tu posterunek bocznicowy. Tor bocznicy odbijał ciasnym łukiem w kierunku północno – wschodnim i po około 400 metrach rozdzielał się na 3 tory z których jeden prowadził na wschodnie wyrobiska, drugi prowadząc przez wyrobisko zachodnie stanowił tor objazdowy zaś trzeci, środkowy tor prowadził prosto w kierunku północnym. 250 metrów dalej znajdowała się grupa rozjazdów a z niej początek brały 3 tory załadunkowe północnego wyrobiska oraz tor prowadzący do szopy. Tam z kolei znajdowały się garaże dla lokomotyw manewrowych serii 409Da oraz budynki administracyjne, warsztaty i magazyny.

Warto także wspomnieć, że w okolicy pierwszego rozjazdu od strony posterunku bocznicowego Jelonki znajduje się pustostan. Jest to piętrowy budynek dawnego hotelu pracowniczego Przedsiębiorstwa Robót Kolejowych w Jelonkach.
Dziś bocznica jest już rozebrana zaś torowisko zakładowe niekompletne i nieprzejezdne choć pod jednym z budynków stoi jeszcze wrak lokomotywy manewrowej.


Lokalizacja bocznicy:


Wyświetl większą mapę

Kopalnia „Przyborowie” dziś:


Galeria:


Źródła: Uchwała nr VI.45.2015 Rady Gminy Wąsewo, bazakolejowa.pl, atlaskolejowy.net

Strzała

Rok 2010. SM42-1009 podstawia skład wagonów krytych na tory bocznicy po manewrach na torze szlakowym linii nr 55.
  • Typ: bocznica szlakowa
  • Linia macierzysta: 55
  • Kilometr: 115,800
  • Długość bocznicy: ok 1 km
  • Data budowy: 1941 r.
  • Data zawieszenia obsługi: 2012 r.
  • Data rozbiórki: częściowa w 2016 r.
  • Ilość punktów zdawczych: 6
  • Obsługa: lokomotywy serii 409Da, SM42
  • Urządzenia SRK: brak
  • Status: Nieczynna, częściowo rozebrana


Historia:

Bocznica kolejowa w Strzale powstała w okolicy roku 1941. Wybudowana została przez wojska III Rzeszy na potrzeby zaopatrzenia posuwającego się na wschód frontu. Oddzielała się od linii kolejowej do Ostrołęki tuż za miastem i przecinając dzisiejszą ulicę Sokołowską wędrowała na wschód aż do dzisiejszej ul. Granicznej. Tam znajdował się drugi tor umożliwiający objechanie składu podczas jego rozładunku. A ładunkiem… było paliwo. Podstawowym celem bocznicy bowiem była obsługa i zaopatrzenie lotniska powstałego na dzisiejszych błoniach siedleckich.
Lotnisko niemieckie powstało w 1941 roku i wspierało atak armii III Rzeszy na Sowietów. Prowadziło naloty na linie wroga oraz przyjmowało samoloty z zaopatrzeniem z głębi Niemiec. Funkcjonowało aż do 1944 roku, kiedy to Niemcy musieli się wycofać pod naporem Armii Czerwonej. Ta zdobyła miasto Siedlce razem z lotniskiem oznaczonym „SU10” 31 lipca 1944 roku i zaczęła je wykorzystywać do nalotów na cofające się wojska III Rzeszy. Bocznica została przekuta na tor szeroki i przez prawie rok zaopatrywała tym razem radzieckie samoloty w paliwo i amunicję.
Po II Wojnie Światowej stopniowa odbudowa kolei objęła także i tą okolicę. Zniszczone niemieckimi bombardowaniami tory odbudowano a krótko po 1945 roku powstał pierwszy punkt ładunkowy na wysokości dzisiejszego przejazdu kolejowego przy ulicy Sokołowskiej. Dzisiejsze przedsiębiorstwo Pakdrew jest „dalekim krewnym” dużego składu drewna jaki powstał tu zaraz po wojnie. Ponieważ powstające z ruin Państwo Polskie potrzebowało ogromnej ilości surowców do odbudowy zniszczeń składy drewna jako materiału taniego i łatwego w obróbce powstawały na każdej stacji kolejowej.
W roku 1957 powstają Polskie Zakłady Przemysłu Spożywczego (dzisiejszy Drosed S.A.) zaś 10 września 1958 roku w budynku niemieckiego magazynu Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego „Karo”. W kolejnych latach bocznica zostaje rozbudowana o grupę torów zdawczo – odbiorczych tuż za bramą wjazdową na bocznicę a kolejny tor zostaje dociągnięty do siedleckiego młyna.

Do lat 2000 na bocznicę wjeżdżały pociągi z zaopatrzeniem do Drosedu, Karo oraz młyna dostarczając materiały dziewiarskie, barwniki i farby, zboża oraz zwierzęta hodowlane zaś wyjeżdżały z produktami spożywczymi oraz odzieżą. Przez pewien okres czasu na torze na terenie zakładów Drosedu stacjonował na stałe parowóz zastępujący jeden z kotłów grzewczych.
W 1995 roku powstała wytwórnia pasz „Cargill”, która także korzystała z bocznicy. Dowożone przez kolej zboża były tu rozładowywane metodą spadku grawitacyjnego i przerabiane na pasze. W tym samym czasie upadłość ogłosiły ZPD Karo (1.03.1997) zaś Zakłady Drosed zrezygnowały z usług kolei. Wytwórnia pasz także zrezygnowała z transportu kolejowego w okolicy roku 2004 powodując, że bocznica na większej swojej części przestała być używana. Do 2012 roku z transportu kolejowego korzystała jeszcze mała firma „Sawex” do której przyjeżdżały towary zza wschodniej granicy.
Bocznica została finalnie zamknięta w okolicy roku 2016 zaś dziś jest już w większej części rozebrana. W czasach swojej świetności posiadała na stanie 3 lokomotywy serii 409Da oraz małą szopę z warsztatem. W roku 2000 na bocznicy pracowały już tylko dwie lokomotywy serii 409Da zaś po 2004 roku jedna. Pociągi z Siedlec docierały tu obsługiwane przez lokomotywy serii SM42 i SM48 i podstawiane były na grupę torów przy zakładzie Karo, gdzie dalsze manewry przejmowały poszczególne lokomotywy serii 409Da. Ciekawostką jest, że pociągi z bocznicy jadące do Siedlec były wyciągane na tor szlakowy a następnie pchane do Siedlec.

Rok 2004. Przejazd kolejowy w Strzale kilka dni przed rozbiórką nieczynnej już strażnicy przejazdowej.

Infrastruktura:

Północna Bocznica Przemysłowa Siedlec odgałęzia się od linii nr 55 rozjazdem nr 1 w kilometrze 115,800. Do 2000 roku działał tu Posterunek Strzała obsługujący bocznicę, pełniący jednocześnie funkcję PSKP (Posterunek Stwierdzający Koniec Pociągu) a także obsługujący rogatki na przejeździe kolejowym w ciągu ulicy Sokołowskiej. Wyjazd z bocznicy był zabezpieczony żeberkiem ochronnym z kozłem oporowym zrobionym z szyn wyprodukowanych pod koniec XIX wieku.
Zaraz za rozjazdami w torze szlakowym znajduje się brama przemysłowa a za nią dwa rozjazdy i dodatkowy tor obsługujący niegdyś ZPD Karo, zaś pomiędzy nim a bramą dodatkowy, ślepy tor z krótką rampą rozładunkową i magazynem.

Schemat drogowy bocznicy w Strzale w okolicy roku 2000.

Dalej znajdowała się kolejna grupa rozjazdów w tym rozjazd krzyżowy kierujący pociągi na tor do młyna. Obok tego rozjazdu znajdowała się też mała, dwustanowiskowa szopa. Jedno ze stanowisk służyło do garażowania lokomotywy serii 409Da zaś drugie do obsługi samochodu.

W tym miejscu bicznica odbijała łukiem na wschód prowadząc obok składu materiałów budowlanych i przecinała ulice Sokołowską i Karową. Pomiędzy nimi ulokowany był plac rozładunkowy z utworzonym tuż po wojnie składem drewna (dzisiejszy Pakdrew).

Za ulicą Karową od bocznicy odgałęział się krótki tor prowadzący do wytwórni pasz w której rozładunek wykonywano metodą grawitacyjną a obsługiwała go druga z lokomotyw serii 409Da.

Za wytwórnią masz bocznica rozdzielała się na kilka torów które łukiem wędrowały na teren dzisiejszych zakładów Drosed, gdzie znajdował się plac rozładunkowy oraz magazyn z rampą.

Wszystkie tory bocznicy są kompletne poza tymi w okolicy dawnych zakładów Karo. Nigdy nie istniały tu żadne sygnalizatory czy semafory zaś Strzała od zawsze była bocznicą nieosłanianą.


Chronologia wydarzeń

  • 1941 – budowa bocznicy
  • 1945 – likwidacja lotniska wojskowego
    – powstanie składu drewna
  • 1957 – powstają Polskie Zakłady Przemysłu Spożywczego w Siedlcach
  • 10 IX 1958 – powstają Siedleckie Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego „Karo”
  • początki lat 60-tych – doprowadzenie toru do młyna
  • 1995 – powstaje wytwórnia pasz Cargill
  • 1997 – Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego ogłaszają upadłość
  • Pomiędzy 1997 – 2000 – z transportu koleją rezygnują zakłady spożywcze Drosed
  • 2000 – likwidacja PSKP Strzała
  • 2004 – Cargill rezygnuje z transportu kolejowego
  • 2012 – ostatni kontrahent bocznicy rezygnuje z transportu kolejowego
  • 2016 – zamknięcie bocznicy
  • 2017 – 2018 – częściowa rozbiórka torów

Lokalizacja bocznicy:


Wyświetl większą mapę

Schemat bocznicy z roku 2000:

Uproszczony plan drogowy bocznicy z roku około 2000.

Aktualny schemat p.b.s. Strzała

Posterunek PBS Strzałą po 2000 roku.
Schemat p.b.s. Strzała po roku 2000.

Bocznica w roku 2006:


Bocznica w latach późniejszych:


Ciekawostki:

  • Jeszcze w latach 2012 – 2018 pomimo braku obsługi bocznicy a potem jej zamknięcia stacjonowała tu jedna z lokomotyw serii 409Da.
  • Siedleckie Zakłady Przemysłu Spożywczego (późniejszy Drosed. S.A.) posiadają własną wieżę ciśnień, która kiedyś obsługiwała także parowóz na stałe zatrudniony do manewrów na bocznicy.
  • Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego „Karo” były na tyle rozbudowanym zakładem, że posiadały nawet przedszkole zakładowe dla dzieci pracowników oraz pętlę dla autobusów MPK dowożących pracowników.

Źródła: bazakolejowa.pl, atlaskolejowy.net, esiedlce.pl

Jelonki

Rok 2010. Budynek nastawni w Jelonkach. Fot. Paweł M.
  • Typ: przystanek osobowy (od 2010 r.)
    – nieosłaniana bocznica szlakowa (1984 – 2010)
    – bocznica szlakowa (1967 – 1984)
    – stacja pośrednia (1917 – 1973)
  • Linia: 34
  • Kilometr: 22,470 (od 1967 r.)
    – 24,100 (do 1973 r.)
  • Data budowy: 1917 r.
  • Data zamknięcia: 1993 r.
  • Odległość od zabudowań: 600 m
  • Peron: ziemny (200m)
  • Zadaszenie: brak
  • Dodatkowa infrastruktura:
    – budynek poczekalni (rozebrany)
  • Stan: nieczynny

Historia:

Jelonki znamy dziś jako przystanek osobowy i bocznicę szlakową. Ale mało kto wie, że pod taką postacią istniały przez dość krótki okres czasu. Większa część historii Jelonek to okres, gdy te były stacją kolejową i to dość sporą.

Jelonki powstały jako stacja kolejowa obsługująca bocznicę żwirowni „Przyborowie” w 1917 roku w obrębie dzisiejszej miejscowości Trynosy. Po I Wojnie Światowej była jedną z najważniejszych stacji na linii nr 34. Przyjmowała pociągi bocznicowe oraz wyprawiała w kraj pociągi ze żwirem potrzebnym do odbudowy kraju. Okres II Wojny Światowej to intensywne wykorzystywanie bocznicy przez okupanta w celu zaopatrzenia frontu wschodniego w materiały budowlane. Po wojnie kolejna odbudowa kraju i intensywna rozbudowa kolei. I tak do końca lat 60-tych gdy zapotrzebowanie na materiały budowlane spadło. W 1967 roku stacja została zamknięta, w 1973 finalnie rozebrana, zaś w okolicy samej żwirowni w roku 1967 powstał przystanek osobowy i odgałęzienie bocznicy znane dzisiaj.
Bocznica była w dalszym ciągu intensywnie wykorzystywana aczkolwiek pociągi bocznicowe jeździły już bezpośrednio do stacji Małkinia.

Stacja kolejowa Jelonki wraz z oddaloną o kilka kilometrów bocznicą żwirowni "Przyborowie" w roku 1944. www.fotopolska.eu
Stacja kolejowa Jelonki wraz z oddaloną o kilka kilometrów bocznicą żwirowni „Przyborowie” w roku 1944. www.fotopolska.eu

Pod koniec lat 80-tych w dobie początku kryzysu PKP zaniechano obsługi bocznicy zaś w roku 2010 całkowicie zdemontowano rozjazdy na posterunku w Jelonkach skutkiem czego bocznica przeszła do historii. Sama żwirownia pracuje do dziś aczkolwiek nie korzysta już z transportu kolejowego.


Infrastruktura:

Stacja kolejowa Jelonki powstała w kilometrze 24,100 linii kolejowej nr 34 w granicach administracyjnych miejscowości Trynosy, przy drodze do Przyborowia. Składała się z jednego toru głównego i dwóch torów głównych dodatkowych. Na południowej głowicy stacji znajdowała się nastawnia prawdopodobnie wykonawcza oraz 2 rozjazdy ręczne. Pomiędzy rozjazdami a semaforem wjazdowym od strony Ostrowi Mazowieckiej ulokowano przejazd kolejowy, niestrzeżony w ciągu drogi lokalnej do Przyborowia.
Północna głowica stacyjna to budynek nastawni dysponującej prawdopodobnie z poczekalnią oraz kasą biletową, jeden peron jednokrawędziowy standardowej długości oraz bocznica do kopalni żwiru biegnąca równolegle wzdłuż toru linii nr 34 aż do jej kilometra 22,470, gdzie odbijała ostrym łukiem w prawo do żwirowni.
Cała stacja obsługiwana była za pomocą rozjazdów ręcznych z semaforami kształtowymi.
W 1967 roku stacja została zamknięta, 6 lat później rozebrana, zaś peron przeniesiony do kilometra 22,470 gdzie utworzono posterunek bocznicy szlakowej. Wybudowano peron jednokrawędziowy o długości 200 metrów, szerokości 3 metrów i wysokości 30 cm a na nim duży budynek nastawni z poczekalnią, kasą biletową i towarową. Obok nastawni rozjazdem nr 1 oddzielał się tor bocznicy do żwirowni posiadający kozła oporowego. Posterunek posiadał semafory świetlne oraz obsługę miejscową. Po modernizacji w 1984 roku stał się nieosłanianą bocznicą szlakową, zaś semafory świetlne zostały usunięte a obsługa miejscowa zawieszona. Pieczę nad bocznicą przejęła stacja Ostrów Mazowiecka skąd drużyna trakcyjna pociągu jadącego do Przyborowia pobierała klucze do rozjazdów i wykolejenicy. W 2010 roku rozjazdy zostały usunięte zaś w 2015 roku budynek nastawni rozebrany. Dziś po posterunku w Jelonkach pozostał już tylko zarośnięty peron.


Dane podstawowe:

Lata 1917 – 1968:
  • Typ: stacja pośrednia
  • Linia: 34
  • Kilometr: 24,100
  • Data budowy: 1917 r.
  • Data zamknięcia: 1968 r.
  • Semafory: kształtowe
  • Rozjazdy: ręczne
  • Ilość torów: 3
  • Ilość bocznic: 1
  • Perony: 1
  • Budynek dworca: rozebrany
  • Budynki nastawni: rozebrane
  • Dodatkowa infrastruktura: brak inf.
  • Odległość od centrum miejscowości: 500 m
  • Status: rozebrana
Po 1967 roku:
  • Typ: przystanek osobowy, bocznica szlakowa
  • Linia: 34
  • Kilometr: 22,470
  • Data budowy: 1967 r.
  • Data zamknięcia: 1993 r.
  • Odległość od zabudowań: 600 m
  • Peron: ziemny (200m)
  • Zadaszenie: brak
  • Dodatkowa infrastruktura:
    – budynek poczekalni (rozebrany)
  • Stan: nieczynny

Chronologia wydarzeń:

  • 1917 – budowa stacji
  • 1967 – zamknięcie stacji
    – budowa przystanku i bocznicy szlakowej
  • 1984 – likwidacja semaforów świetlnych
  • 1993 – zamknięcie bocznicy
  • 2010 – demontaż bocznicy
  • 2015 – rozbiórka budynku nastawni

Chronologia nazw:

  • 1917 – 1952 – Jelonki
  • 1952 – 1953 – Trynosy
  • 1953 – 1967 – Jelonki
  • Od 1967 do dziś – Jelonki

Lokalizacja stacji:


Wyświetl większą mapę

Lokalizacja bocznicy szlakowej i przystanku osobowego:


Wyświetl większą mapę

Galeria:


Ciekawostki:

  • Ostatni planowy pociąg osobowy mający postój w Jelonkach zatrzymał się tu dnia 31.03.1993 roku o godzinie 21:15 i był to osobowy nr 70223 relacji Ostrołęka – Małkinia.

Źródła: atlaskolejowy.net, bazakolejowa.pl, fotopolska.eu, Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego.